ملاتونین؛ مکملی محبوب اما نه بی‌خطر

ملاتونین چیست؟

ملاتونین هورمونی طبیعی است که توسط غدهٔ صنوبری در مغز ترشح می‌شود و نقش اصلی آن تنظیم
چرخهٔ خواب و بیداری (ریتم شبانه‌روزی) است. سطح ملاتونین شب‌ها افزایش می‌یابد و بدن را برای خواب آماده می‌کند.
مکمل‌های ملاتونین به‌صورت قرص/کپسول در دسترس‌اند؛ در ایالات متحده به‌عنوان «مکمل غذایی» عرضه می‌شود،
اما در برخی کشورها مانند بریتانیا داروی نسخه‌ای به‌شمار می‌آید.

عملکرد ملاتونین در بدن

• تنظیم چرخهٔ خواب و بیداری
• کاهش استرس اکسیداتیو از طریق اثرات آنتی‌اکسیدانی
• تنظیمی مسیرهای هورمونی و ایمنی

آیا ملاتونین می‌تواند راه‌حلی قطعی برای مشکلات خواب باشد؟

امروزه شاهد تبلیغات گسترده محصولات حاوی ملاتونین هستیم که خوابی راحت را وعده می‌دهند. همچنین، قفسه‌های داروخانه‌ها روزبه‌روز پرتر از محصولات ملاتونین می‌شوند. ولی آیا این تبلیغات واقعیت دارند؟ مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC)، تخمین می‌زند که حدود ۷۰ میلیون آمریکایی از مشکلات مزمن خواب رنج می‌برند. برای برخی از این افراد که خواب راحت ندارند، این هورمون می‌تواند گزینه‌ای ایمن برای درمان اختلالات خواب باشد؛ چرا که این ماده به طور طبیعی به‌عنوان هورمون در بدن ما تولید می‌شود.

اما آیا ملاتونین بی‌خطر است؟

برای مصرف کوتاه‌مدت، برای بزرگسالان نسبتاً بی‌خطر است. اما ممکن است عوارض خفیفی مانند سرگیجه، خواب‌آلودگی یا سردرد به همراه داشته باشد. همچنین ممکن است مکمل‌های حاوی این هورمون با یک‌سری از داروها، مثل داروهای پیشگیری از بارداری و دیابت، تداخل داشته باشند. نکته مهم اینجاست که مطالعات مربوط به ملاتونین، معمولاً در محیط‌های تحقیقاتی رسمی انجام می‌شود که در آن‌ها خلوص و دوز مکمل تأیید می‌گردد. اما برای مصرف‌کنندگانی که ملاتونین را از داروخانه یا سوپرمارکت محلی خود خریداری می‌کنند، دلایل زیادی برای احتیاط وجود دارد. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، ملاتونین را یک مکمل غذایی می‌داند، نه یک داروی تجویزی. اما در کشورهایی مانند بریتانیا، این هورمون به‌عنوان دارو تجویز و عرضه می‌شود.

در ایالات متحده، تولید محصولات دارویی، توسط FDA تنظیم می‌شود و استانداردهای مشخصی برای یکنواختی و تضمین کیفیت وجود دارد. اگرچه انتظار می‌رود تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان این هورمون استانداردهای FDA را رعایت کنند، اما هیچ فرایند سیستماتیکی برای اطمینان از اینکه ملاتونینی که خریداری می‌کنید دقیقاً همان چیزی است که ادعا می‌شود، وجود ندارد. در سال ۲۰۱۷، محققان دانشگاه گوئلف کانادا، ۳۱ مکمل ملاتونین را که از فروشگاه‌های محلی خریداری شده بود، به طور سیستماتیک تجزیه‌وتحلیل کردند. آنچه آن‌ها کشف کردند نگران‌کننده بود: محتوای ملاتونین در مقایسه با برچسب روی ظرف، از ۸۳٪ کمتر از مقدار نوشته شده تا ۴۷۸٪ بیشتر از مقدار درج شده روی برچسب، متغیر بود. محققان توضیح دادند که پیش‌بینی می‌کردند برخی نمونه‌ها به دلیل مشکلات تجزیه و ماندگاری، محتوای ملاتونین کمتری داشته باشند، اما نتوانستند توضیح دهند که چرا بسیاری از نمونه‌ها ملاتونین بیشتری داشتند.

کاربردهای علمی و موارد مصرف

بر اساس راهنماها و مرور منابع معتبر، ملاتونین می‌تواند در موارد زیر مفید باشد:

• مشکلات به‌خواب‌رفتن و برخی انواع بی‌خوابی (خصوصاً در سالمندان)
• جت‌لگ (اختلال خواب پس از سفرهای طولانی با اختلاف ساعت)
• اختلالات مرتبط با شیفت‌کاری
• افراد نابینا با اختلال چرخهٔ خواب/بیداری
• برخی کودکان با اختلالات عصبی/رشدی (صرفاً با نظر پزشک)

نکته: برخی انجمن‌های تخصصی تأکید دارند شواهد برای تمام انواع بی‌خوابی قوی نیست
و ارزیابی فردی و اصلاح بهداشت خواب همچنان ضروری است.

دوز مناسب و زمان مصرف

• بزرگسالان: معمولاً ۰٫۵ تا ۵ میلی‌گرم، حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پیش از خواب.
• سالمندان: شروع با دوزهای پایین‌تر (مثلاً ۰٫۵–۱ میلی‌گرم) و افزایش تدریجی در صورت نیاز.
• کودکان: فقط با تجویز و پایش پزشک.

قانون طلایی: با دوز پایین شروع کنید و تنها در صورت نیاز افزایش دهید.

چرا گاهی متخصصان اطفال، ملاتونین را برای کودکان تجویز می‌کنند؟

ملاتونین گاهی به‌عنوان یک گزینه مناسب برای کودکان زیر ۱۸ سال در نظر گرفته می‌شود، زیرا هیچ داروی تأییدشده‌ای توسط FDA برای بی‌خوابی کودکان وجود ندارد. بر اساس یک نظرسنجی ملی در سال ۲۰۱۲، مکمل ملاتونین، پس از ویتامین‌ها و املاح، دومین مکمل غذایی رایج در بین کودکان ۴ تا ۱۷ساله در آمریکا بود. مطالعات نشان داده‌اند که برخی گروه‌های کودکان از جمله کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم، می‌توانند از مصرف مکمل های حاوی این هورمون سود ببرند. بااین‌حال، لازم به ذکر است که داده‌های کافی درباره ایمنی در مصرف طولانی‌مدت این هورمون در کودکان وجود ندارد.

چه زمانی باید ملاتونین مصرف کنیم؟

آکادمی پزشکی خواب آمریکا (AASM)، توصیه کرده است که مصرف ملاتونین به‌صورت اصولی می‌تواند برای درمان موارد زیر به کار رود:

• اختلال تأخیر در فاز خواب/بیداری در کودکان و بزرگسالان (بدون بیماری‌های هم‌زمان پزشکی یا روانپزشکی)
• بزرگسالان نابینا با اختلال خواب/بیداری غیر ۲۴ ساعته
• اختلالات خواب/بیداری نامنظم در کودکان مبتلا به اختلالات عصبی.

عوارض شایع

• خواب‌آلودگی روزانه
• سردرد
• سرگیجه
• تهوع

تداخلات مهم

• ضدانعقادها (مثل وارفارین) → افزایش خطر خون‌ریزی
• داروهای آرام‌بخش/خواب‌آور → تشدید خواب‌آلودگی
• برخی داروهای دیابت و فشار خون → نیاز به پایش قند/فشار
• برخی داروهای هورمونی مانند ضدبارداری‌های خوراکی → احتمال تداخل

نکات ایمنی و هشدارها

آکادمی پزشکی خواب امریکا، مصرف ملاتونین را در یک‌سری از موارد توصیه نمی‌کند، مثل: بی‌خوابی در بزرگسالان. آنها دریافتند که کیفیت مطالعاتی که اثربخشی این هورمون را بررسی کرده‌اند پایین است و داده‌های سازگاری که نشان دهد این هورمون در بهبود خواب بسیار مؤثر است، وجود نداشت ،و البته قبل از مصرف ان باید به موارد زیر توجه نمود:

• در بارداری و شیردهی فقط با نظر پزشک.
• در صرع، اختلالات خلقی، دیابت و بیماری‌های مزمن با احتیاط و پایش.
• پس از مصرف از رانندگی و کار با ماشین‌آلات خودداری کنید.

به‌دلیل نوسان دوز در برخی برندها، محصول معتبر انتخاب کنید.

پیام اصلی چیست؟

در زمینه اختلالات خواب، مکمل‌ها نقش مهمی به‌عنوان یک کرونوبیوتیک (دارویی که ریتم‌های زیستی را تغییر می‌دهد) ایفا می‌کنند، اما به‌عنوان یک داروی خواب‌آور در نظر گرفته نمی‌شوند. میزان شیوع مصرف ملاتونین، بسیار بیشتر از آن چیزی است که داده‌های علمی نشان می‌دهند. اگر دچار مشکلات مربوط به خواب هستید، بسیار مهم است که ابتدا با یک پزشک مشورت کنید و قبل از هرگونه تصمیم‌گیری در مورد داروهای خواب یا مکمل‌های بدون نسخه مانند ملاتونین، به یک متخصص مراجعه کنید.

جدول خلاصه

سخن پایانی

ملاتونین می‌تواند نقش موثری در تنظیم چرخه طبیعی خواب ایفا کند، اما بهترین نتیجه زمانی حاصل می‌شود که پیش از مصرف با یک پزشک یا متخصص خواب مشورت کرده و از منابع معتبر مکمل باکیفیت تهیه کنید. آگاهی کامل از دوز مناسب، زمان‌بندی مصرف و عوارض احتمالی، شما را در مسیر خواب آرام‌تر و باکیفیت‌تر همراهی می‌کند. در نهایت، سرمایه‌گذاری روی سلامت خواب، سرمایه‌گذاری روی سلامت جسم و روان شماست پس با احتیاط و اطلاعات دقیق، گامی مطمئن به سوی شب‌هایی عمیق و انرژی روزانه بیشتر بردارید.

ترجمه:مهسا خانپور

ایا شما با مشکل بی خوابی مواجه هستید؟