برندگان جایزه نوبل پزشکی ۲۰۲۵ معرفی شدند | کشف یک راز عجیب از سیستم ایمنی بدن
هر سال در ماه اکتبر، نگاه جامعه‌ی علمی دنیا به استکهلم دوخته می‌شود؛ جایی که برندگان یکی از پرافتخارترین جوایز تاریخ علم، یعنی جایزه نوبل پزشکی معرفی می‌شوند.
اما امسال، نوبل پزشکی 2025 داستانی دارد که مثل یک فیلم علمی-تخیلی واقعی است: چگونه بدن، خودش را از خودش نجات میدهد؟
از آنجایی که شعار پاب‌نرس، «دانش و سلامتی برای همه» است، ما همیشه تازه‌ترین و پیچیده‌ترین کشف‌های پزشکی را به زبان ساده و روان بررسی می‌کنیم تا علم در انحصار متخصصین نماند و همه بتوانند از آن بهره‌مند شوند.
این بار هم سراغ برندگان نوبل پزشکی ۲۰۲۵ رفتیم تا ببینیم دقیقاً چه چیزی کشف کردند که باعث شد جایزه تاریخی نوبل را از آن خود کنند.
برندگان جایزه نوبل پزشکی ۲۰۲۵ چه کسانی هستند؟
همین امروز؛ دوشنبه 6 اکتبر ۲۰۲۵، جایزه نوبل پزشکی و فیزیولوژی 2025 به سه پژوهشگر برجسته تعلق گرفت:
- مری ای. برانکو (Mary E. Brunkow) از آمریکا
- فِرِد رَمسدل (Fred Ramsdell) از آمریکا
- شیمون ساکاگوچی (Shimon Sakaguchi) از ژاپن
این سه نفر به پاس کشف سازوکارهایی که باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن از حمله به بافت‌های خودی جلوگیری کند، موفق به دریافت نوبل شدند.
به زبان ساده‌تر: آن‌ها راز اصلی این پرسش را کشف کردند که
سیستم ایمنی چگونه سلول های دشمن را از سلول های خودی بدن تشخیص میدهد؟
سیستم ایمنی: قوی‌ترین دوست، خطرناک‌ترین دشمن
بدن انسان هر روز با هزاران ویروس، باکتری و میکروب در تماس است.
بدون یک سیستم ایمنی سالم، ما حتی چند روز هم دوام نمی‌آوریم.
اما همین سیستم نجات‌دهنده، اگر کنترلش را از دست بدهد، می‌تواند مرگبار شود — چون به سلولهای خود بدن حمله می‌کند. اینجاست که بیماریهای خودایمنی مثل دیابت نوع یک، لوپوس یا اماس پدید می‌آیند.
برای دهه‌ها، دانشمندان تصور می‌کردند تنها «غده تیموس» در مرکز بدن است که جلوی این حملات اشتباهی را می‌گیرد.
اما ساکاگوچی، برانکو و رمسدل نشان دادند که بدن یک لایه دفاعی ثانویه هم دارد؛ یک سیستم کنترل بیرونی که بعد از خروج سلولهای ایمنی از تیموس، هنوز آن‌ها را زیر نظر دارد.
کشف بزرگ: تحمل ایمنی محیطی (Peripheral Immune Tolerance)
سه برنده‌ی نوبل نشان دادند که سیستم ایمنی فقط در مرکز (تیموس) آموزش نمی‌بیند، بلکه در سراسر بدن توسط سلول‌هایی خاص به نام سلولهای T تنظیم‌کننده (Regulatory T Cells) کنترل می‌شود.
این سلول‌ها مثل پلیس‌های نامرئی بدن عمل می‌کنند؛
زمانی که سلولهای ایمنی دیگر بیش‌ازحد فعال شوند، آن‌ها وارد عمل می‌شوند تا از حمله‌ی اشتباهی به اندام‌های خودی جلوگیری کنند.
به‌بیان ساده: اگر سیستم ایمنی ارتشی باشد، سلولهای T تنظیم‌کننده فرماندهان اخلاقی آن هستند که اطمینان حاصل می‌کنند ارتش به شهروندان خودش شلیک نکند.
شیمون ساکاگوچی؛ دانشمندی که برخلاف جریان شنا کرد
در دهه ۱۹۸۰ میلادی، بیشتر پژوهشگران فکر می‌کردند تمام مکانیسم‌های کنترل ایمنی در تیموس انجام می‌شود و چیزی به‌نام “سلولهای سرکوبگر” وجود ندارد.
اما شیمون ساکاگوچی، ایمنی‌شناس ژاپنی، خلاف این جریان حرکت کرد.
او در آزمایشی روی موش‌ها مشاهده کرد که وقتی غده تیموس در چندروزگی برداشته شود، موش‌ها دچار التهاب شدید و بیماریهای خودایمنی می‌شوند.
ساکاگوچی نتیجه گرفت که باید نوعی سلول وجود داشته باشد که پس از خروج از تیموس، به تنظیم و آرام کردن سیستم ایمنی ادامه میدهد.
سال‌ها تحقیق او در نهایت به کشف سلولهای T تنظیم‌کننده انجامید — سلول‌هایی که با پروتئین CD25 روی سطحشان شناخته می‌شوند. مقاله تاریخی او در سال ۱۹۹۵ در Journal of Immunology منتشر شد و مسیر جدیدی را در ایمنی‌شناسی گشود.
برانکو و رمسدل؛ راز ژن Foxp3 و موش‌های «Scurfy»
در همان سال‌ها، دو پژوهشگر آمریکایی، مری برانکو و فِرِد رمسدل، روی نوعی موش عجیب کار می‌کردند که پوستی پوسته‌پوسته داشت و خیلی زود می‌مرد.
این موش‌ها به‌دلیل جهشی در ژنی ناشناخته، دچار اختلال ایمنی شدید بودند؛ سیستم ایمنی‌شان به‌جای دفاع، به خود بدن حمله می‌کرد.
پس از سال‌ها جست‌وجو، این دو دانشمند ژن جهش‌یافته را پیدا کردند و آن را Foxp3 نامیدند.
در ادامه، نشان دادند که جهش مشابهی در همین ژن در انسان باعث بیماری نادری به نام سندروم IPEX می‌شود — یک بیماری خودایمنی مرگبار در نوزادان پسر.
در مقاله‌ای در Nature Genetics (2001)، آن‌ها ثابت کردند که ژن Foxp3 کلید کنترل سلولهای T تنظیم‌کننده است.
پیوند سه کشف بزرگ
در سال ۲۰۰۳، ساکاگوچی و تیمش در دانشگاه کیوتو ژاپن نشان دادند که ژن Foxp3 همان چیزی است که سلولهای T تنظیم‌کننده را می‌سازد و عملکردشان را هدایت می‌کند.
به این ترتیب، پازل کامل شد:
| پژوهشگر | کشف کلیدی | سال |
|---|---|---|
| شیمون ساکاگوچی | وجود سلولهای T تنظیم‌کننده | ۱۹۹۵ |
| مری برانکو و فِرِد رمسدل | ژن Foxp3 و ارتباطش با خودایمنی | ۲۰۰۱ |
| ساکاگوچی (تأیید نهایی) | نقش Foxp3 در ایجاد سلولهای T تنظیم‌کننده | ۲۰۰۳ |
تعادل ظریف: چطور بدن میان حمله و حفاظت تصمیم می‌گیرد؟
بدن برای بقا به یک تعادل دقیق نیاز دارد.
اگر سیستم ایمنی بیش از حد فعال شود → بیماری خودایمنی.
اگر بیش از حد مهار شود → سرطان یا عفونت‌های مزمن.
سلولهای T تنظیم‌کننده (Treg) همان «داوران» بازی‌اند؛
وقتی خطر از بین رفت، به سربازان ایمنی دستور توقف می‌دهند تا بدن آسیب نبیند.
اما گاهی سرطان‌ها از همین مکانیسم سوءاستفاده می‌کنند. تومورها می‌توانند سلولهای T تنظیم‌کننده را جذب کنند تا از خودشان محافظت کنند — مثل سپر انسانی در برابر سیستم ایمنی.
این موضوع اکنون یکی از محورهای داغ پژوهش‌های ضدسرطان است.
اهمیت این کشف برای علم پزشکی
نتایج این پژوهش‌ها راه را برای توسعه‌ی داروهای جدید در درمان بیماریهایی مانند:
- اماس (MS)
- آرتریت روماتوئید (RA)
- لوپوس (SLE)
- و حتی پیوند اعضا
هموار کرده است.
امروزه چندین شرکت داروسازی در حال توسعه‌ی داروهایی هستند که بتوانند فعالیت FOXP3 را تنظیم کرده و سیستم ایمنی را متعادل کنند.
نگاهی به زندگی برندگان نوبل
- مری ای. برانکو (متولد ۱۹۶۱)، دکترای زیست‌شناسی مولکولی از پرینستون، در حال حاضر مدیر برنامه‌های علمی در مؤسسه‌ی Systems Biology سیاتل است.
- فِرِد رمسدل (متولد ۱۹۶۰)، دکترای ایمنی‌شناسی از UCLA، اکنون مشاور علمی شرکت Sonoma Biotherapeutics در سان‌فرانسیسکو است.
- شیمون ساکاگوچی (متولد ۱۹۵۱)، استاد برجسته‌ی دانشگاه اوساکا و از پیشگامان ایمنی‌شناسی مدرن ژاپن است.
واکنش جامعه علمی به نوبل پزشکی 2025
انتشار خبر این جایزه با استقبال گسترده‌ی جامعه علمی روبه‌رو شد.
پروفسور «مایکل لی» از دانشگاه استنفورد در گفت‌وگویی با Nature گفت:
«کشف FOXP3 مانند پیدا کردن فرمانده اصلی ارتش ایمنی است. بدون آن، سیستم ایمنی در بی‌نظمی کامل فرو می‌رود.»
در شبکه‌های اجتماعی نیز بسیاری از پزشکان و پژوهشگران این جایزه را «شایسته‌ترین انتخاب دهه اخیر» نامیدند.
جمع‌بندی: سه نگهبان، یک مأموریت
کشف «تحمل ایمنی محیطی» نه فقط یک دستاورد علمی، بلکه درسی از نظم طبیعت است.
بدن انسان، حتی در سطح سلولی، می‌داند که قدرت بدون کنترل خطرناک است.
و این سه دانشمند، به ما نشان دادند که چگونه سلول‌هایی کوچک، با نقش “پلیس مهربان”، از فاجعه‌ای درون‌زاد جلوگیری می‌کنند.
شاید بتوان گفت نوبل پزشکی ۲۰۲۵، نوبلِ «خویشتن‌داری» است؛
یادآور اینکه حتی سیستم ایمنی، قوی‌ترین نیروی دفاعی بدن، باید بلد باشد گاهی «نجنگد».
سوالات متداول
کشف نقش ژن FOXP3 در فعالسازی سلولهای T تنظیمی (Treg)، مسیر درمان بیماریهای خودایمنی مانند اماس (MS)، آرتریت روماتوئید، لوپوس (SLE) و حتی بهبود موفقیت پیوند اعضا را هموار کرده است. تحقیقات همچنان ادامه دارد تا درمانهای هدفمند جدید توسعه یابند.
یوسف زی با ۱۷ سال سن در زمان دریافت جایزه صلح نوبل، جوانترین برنده جایزه نوبل در تاریخ بود.
نرگس محمدی و شیرین عبادی تنها ایرانیان برنده جایزه نوبل هستند.
جایزه صلح نوبل ۲۰۲۳ به نرگس محمدی، فعال حقوق بشر ایرانی، اهدا شد «به‌خاطر مبارزه در برابر ستم بر زنان در ایران و تلاش برای تقویت حقوق بشر و آزادی برای همه».
۲۰ سال پیش، شیرین عبادی، حقوقدان برجسته، در سال ۲۰۰۳ برنده جایزه صلح نوبل شد.
پاب نرس، دانش و سلامتی برای همه
بسیار جالب بود
ممنون بابت اطااعات به روز و عالی
خوشحالیم که براتون مفید بوده عرفان عزیز
مرسی که مثل همیشه تازه ترین هارو برسی میکنین
خواهش می‌کنیم هدف و هویت پاب نرس همینه تا مرجع بروز و کاملی در ایران برای مسائل پزشکی وجود داشته باشه
چه جالب امریکا و ژاپن فیت دادن😂