مسمومیت الکلی چیست؟ بررسی عوارض جدی و راهکارهای درمانی

بسیاری از افراد الکل را به این خاطر که اثر آرامبخشی دارد مصرف میکنند.اما مصرف زیاد الکل، حتی برای یکبار، می تواند منجر به بروز عوارض جدی شود.مسمومیت با الکل (اوردوز الکلی)، از مشکلات جدی سلامتی است، که می تواند در اثر مصرف بیش‌از حد الکل ایجاد شود. این وضعیت زمانی رخ می دهد که فرد در یک بازهٔ زمانی کوتاه، مقدار بسیار زیادی الکل مصرف کند.در صورت مواجهه با فردی که دچار اوردوز الکلی شده است، فوراً با ۱۱۵ تماس بگیرید، زیرا این وضعیت بسیار جدی است و می تواند جان فرد را تهدید کند.

مسمومیت با الکل چگونه اتفاق می افتد؟ 

الکل ماده‌ای است که سیستم عصبی مرکزی را تحت تأثیر قرار می دهد. این ماده به‌عنوان یک کند کننده (Depressant) شناخته می شود، زیرا سرعت گفتار، حرکت و زمان واکنش‌دهی بدن را کاهش می دهد.

علاوه بر این، الکل تمام اندام‌های بدن را تحت تأثیر قرار می دهد. مسمومیت الکلی زمانی رخ می دهد که فرد بیشتر از توان بدنش در متابولیز کردن، الکل مصرف کند:

• الکل به ‌سرعت توسط معده و رودهٔ کوچک جذب و با سرعت بالا وارد جریان خون می‌شود. هرچه میزان مصرف الکل بیشتر باشد، مقدار بیشتری از آن وارد خون خواهد شد. 
• کبد الکل را متابولیزه می کند، اما تنها قادر به تجزیهٔ مقدار مشخصی از آن در یک واحد زمانی است. بخشی که تجزیه نمی شود، به سایر نقاط بدن فرستاده می شود.

اگرچه سرعت سوخت‌وساز الکل در افراد مختلف متفاوت است، اما به‌طور کلی بدن می تواند حدود یک واحد الکل خالص در ساعت را بدون ایجاد خطر متابولیزه کند (معادل تقریباً ۱۰ میلی‌لیتر طبق استاندارد بریتانیا، که معمولاً برابر با الکل موجود در یک شات کوچک نوشیدنی‌های تقطیری، نیم لیوان آبجو، یا یک سوم لیوان شراب است). اگر بیش از این مقدار بنوشید و بدن نتواند آن را به‌سرعت تجزیه کند، الکل در بدن انباشته می شود.

عوامل خطرساز در بروز مسمومیت الکلی کدامند؟

شایع‌ترین عوامل خطرسازی که احتمال بروز اوردوز الکلی را افزایش می‌دهند عبارتند از: 

سن:

احتمال مصرف افراطی الکل در جوانان بیشتر است، که این امر می تواند منجر به اوردوز الکلی شود. 

جنسیت:

مردان نسبت به زنان بیشتر احتمال دارد به مصرف بیش از حد الکل روی آورند، که این مسئله خطر بروز اوردوز الکل را افزایش می دهد.

جثه:

قد و وزن، سرعت جذب الکل در بدن را تعیین می کنند. اثرات الکل در افراد با جثه کوچک ممکن است سریعتر از افراد با جثهٔ بزرگتر بروز کند. در واقع، یک فرد با جثهٔ کوچکتر ممکن است پس از مصرفِ همان مقدار الکلی که برای فردی با جثهٔ بزرگتر بی خطر است، دچار اوردوز الکلی شود.

تحمل الکل:

بالا بودن تحمل بدن نسبت به الکل یا مصرف سریع الکل(مثلاً در حین انجام بازیهای نوشیدنی) می تواند خطر بروز اوردوز الکلی را افزایش دهد. 

نوشیدن افراطی (بینج‌درینک):

افرادی که در یک ساعت بیش از ۵ نوشیدنی الکلی مصرف می کنند (بینج‌درینک) نیز در معرض خطر اوردوز الکلی قرار دارند.

سایر مشکلات سلامت:

اگر فرد مشکلات سلامت دیگری مانند دیابت داشته باشد، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به اوردوز الکلی باشد.

مصرف مواد مخدر:

اگر الکل و مواد مخدر همزمان مصرف شوند، ممکن است اثرات الکل حس نشود. این مسئله می تواند باعث شود فرد الکل بیشتری بنوشد و در نتیجه خطر بروز اوردوز الکلی افزایش یابد.

علائم مسمومیت با الکل چیست؟

علائم اوردوز الکلی می تواند شامل موارد زیر باشد:

• تغییرات در وضعیت روانی، از جمله گیجی 
• استفراغ 
• رنگ پریدگی یا کبودی پوست
• کاهش دمای بدن (هیپوترمی) 
• از دست دادن هوشیاری

علائمِ خطر
چه زمانی با اورژانس تماس بگیریم؟

تنفسِ بسیار کند (کمتر از ۸ بار در دقیقه) یا نامنظم (وقفهٔ >۱۰ ثانیه)، ناتوانی در بیدارکردنِ فرد، تشنج، کبودی لب‌ها/ناخن‌ها یا پوست سرد و مرطوب، و کاهش دمای بدن. براساس مایو کلینیک (2023) و کلینیک کلیولند (2024).

در صورت مشاهدهٔ علائم بالا، فوراً با اورژانس تماس بگیرید و فرد را تنها نگذارید.

تا رسیدنِ اورژانس چه کنیم؟

• فرد را به پهلو در «وضعیت ریکاوری» بخوابانید و راه‌هوایی را باز نگه دارید.
• اگر بی‌هوش است، چیزی از راه دهان ندهید؛ خطر خفگی وجود دارد.
• اگر هوشیار است، جرعه‌های کوچک آب بدهید؛ کنار او بمانید و تنفس/هوشیاری را پیوسته پایش کنید.

مطابق کلینیک کلیولند (2024) و هشدارهای درمانیِ مایو کلینیک (2023).

از آنجا که الکل سیستم عصبی را سرکوب می کند، اگر با سرعتی بسیار بیشتر از توانایی کبد در متابولیزه کردن آن مصرف شود، می تواند منجر به عوارض جدی شود. این عوارض شامل موارد زیر می شوند:

• کند یا متوقف شدن تنفس، ضربان قلب و رفلکس عق زدن (واکنش به محرک‌های حلق) که همگی توسط سیستم عصبی کنترل می شوند.
• ایست قلبی ناشی از کاهش دمای بدن (هیپوترمی) 
• تشنج به دلیل سطح پایین قند خون 

برای تشخیص مسمومیت با الکل لزوماً همه علائم ذکر شده باهم وجود ندارند،لذا باید توجه داشت که:

• اگر تنفس فرد به کمتر از ۸ بار در دقیقه کاهش یابد یا اگر نتوان او را بیدار کرد، باید فوراً با ۱۱۵ تماس گرفته شود.
• اگر به اوردوز الکلی مشکوک هستید و فرد بیهوش است، او را تنها نگذارید.
•  حتماً فرد را به پهلو بخوابانید تا در صورت استفراغ، مواد استفراغی مسیر تنفسی‌اش را مسدود نکند. ازآنجاکه اوردوز الکلی می تواند رفلکس عق زدن را سرکوب کند، اگر فرد در حالت خوابیده به پشت استفراغ کند، ممکن است دچار خفگی شود و جان خود را از دست دهد. اگر مواد استفراغی وارد ریه‌ها شود، می تواند باعث توقف تنفس شود. 
• حتما تا رسیدن کمک‌های اورژانسی، فرد بیهوش را تنها نگذارید. 

مسمومیت با الکل چگونه می توان تشخیص داد؟

ابتدا پزشک از فردی که دچار مسمومیت الکلی شده درباره عادات نوشیدن الکل او سوال می کند. همچنین پس از بررسی سوابق پزشکی وی ممکن است آزمایش های بیشتری مانند آزمایش خون(برای تعیین سطح الکل و گلوکز خون) و آزمایش ادرار تجویز شود.

مسمومیت با الکل می تواند به لوزالمعده(پانکراس)، اندامی که مسئول هضم غذا و تنظیم سطح گلوکز در خون است، آسیب برساند. پس قند خون پایین می تواند نشان دهنده مسمومیت الکلی باشد.

اوردوز الکلی چگونه درمان میشود؟ 

اوردوز الکلی معمولاً در بخش اورژانس درمان می شود. پزشک اورژانس علائم حیاتی شامل ضربان قلب، فشار خون، دمای بدن و تعداد تنفس را به‌طور مداوم تحت نظر میگیرد.

در صورت بروز علائم جدی‌تر مانند تشنج، ممکن است نیاز به درمان‌های تکمیلی باشد، از جمله:

• تزریق مایعات یا داروها بصورت داخل وریدی
• اکسیژن کمکی از طریق ماسک یا لولهٔ بینی 
• مواد مغذی (مانند تیامین یا گلوکز) برای جلوگیری از عوارضی مانند آسیب مغزی
• داروهای ضد تشنج

کارهایی که انجامشان اشتباه است

• «قهوه» یا نوشیدنیِ کافئین‌دار، اثر مسمومیت را خنثی نمی‌کند.
• «دوشِ سرد» می‌تواند موجب بی‌هوشی شود.
• «رهاکردنِ فرد تا بخوابد» خطر خفگی و ایستِ تنفسی دارد.

براساس مایو کلینیک (2023).

چشم انداز بلندمدت مسمومیت با الکل چگونه است؟ 

چشم انداز اوردوز الکلی به دو عامل بستگی دارد:

شدت مسمومیت و سرعت دریافت درمان.

درمان سریع اوردوز الکلی می تواند از بروز مشکلات جدی و کشنده جلوگیری کند. اوردوز شدید الکل ممکن است باعث تشنج شود. اگر تشنج منجر به قطع اکسیژن‌رسانی به مغز گردد، آسیب مغزی دائمی رخ خواهد داد.

اگر فرد بدون بروز این عوارض از اوردوز جان سالم به‌در ببرد، چشم انداز بلندمدت او بسیار مطلوب خواهد بود.

چگونه می توان از اوردوز الکلی پیشگیری کرد؟

با محدود کردن مصرف الکل می توان از اوردوز الکلی جلوگیری کرد. بهتر است به مصرف تنها یک نوشیدنی بسنده کنید یا به‌طور کامل از مصرف الکل پرهیز نمایید. اگر مشکل مصرف الکل دارید، حتماً درمان تخصصی را آغاز کنید. 

بهتر است با فرزندان خود دربارهٔ خطرات الکل و احتمال بروز مسمومیت‌های شدید صحبت کنید. بر اساس گزارش کلینیک مایو، گفتگوی صمیمانه و بدون قضاوت با نوجوانان، به‌طور چشمگیری از مصرف الکل در این گروه سنی و پیامدهایی مانند مسمومیت الکلی می کاهد. 

در صورتِ شک به «الکل صنعتی/غیراشامیدنی» (مانند متانول) یا بروز تاریِ دید/درد چشم، فوراً به اورژانس مراجعه کنید؛ حتی مقادیرِ کم می‌تواند موجب کوری یا مرگ شود. براساس سازمان جهانی بهداشت (2021) و مرور پی‌اِم‌سی (2024).”