نوزادان از بدو تولد با مجموعه‌ای از رفلکس‌های طبیعی به دنیا می‌آیند که به آن‌ها در بقا و رشد کمک می‌کند.
رفلکس مکیدن نوزاد یکی از مهم‌ترین واکنش‌های غریزی نوزاد است که نقش اصلی در تغذیه از سینه یا شیشه شیر دارد. فعال شدن این رفلکس باعث می‌شود نوزاد بتواند بدون آموزش، مکیدن را آغاز کند.

البته شدت و قدرت آن در همه نوزادان یکسان نیست و در برخی (به‌ویژه نوزادان نارس) ممکن است ضعیف‌تر عمل کند. شناخت این رفلکس و آگاهی از روند تکامل آن می‌تواند به والدین آرامش بیشتری بدهد و در صورت وجود مشکل، راهنمای بهتری برای مراقبت از نوزادشان باشد.

در این مقاله از تیم تولید محتوای پاب نرس با رفلکس مکیدن، روند تکامل آن و سایر رفلکس‌های مهم نوزاد بیشتر آشنا خواهید شد.

رفلکس مکیدن نوزاد از چه زمانی شکل می‌گیرد؟

رفلکس مکیدن زمانی شکل می‌گیرد که نوزاد هنوز در رحم مادر است. این رفلکس از حدود هفته ۳۲ بارداری آغاز می‌شود و معمولاً تا هفته ۳۶ بارداری به‌طور کامل تکامل پیدا می‌کند. حتی ممکن است در سونوگرافی‌های معمول مشاهده شود که نوزاد انگشت یا دست خود را می‌مکد؛ نشانه‌ای از اینکه این توانایی حیاتی در حال رشد است.

🩺 پزشکی به زبان ساده در اینستاگرام پاب نرس

نوزادانی که زودتر از موعد متولد می‌شوند، ممکن است در زمان تولد رفلکس مکیدن ضعیفی داشته باشند. همچنین ممکن است توان و استقامت لازم برای یک وعده کامل تغذیه را نداشته باشند. در چنین شرایطی، این نوزادان گاهی به دریافت مواد غذایی از طریق یک لوله تغذیه نیاز پیدا می‌کنند که از بینی وارد معده می‌شود.
هماهنگ شدن حرکات مکیدن و بلع ممکن است در نوزادان نارس چندین هفته طول بکشد، اما بیشتر آن‌ها تا زمان رسیدن به تاریخ تولد اصلی خود، این توانایی را به دست می‌آورند.

رفلکس مکیدن نوزاد چه نقشی در شیردهی دارد؟

رفلکس مکیدن در نوزادان در واقع طی دو مرحله اتفاق می‌افتد. زمانی که نوک پستان – چه از سینه مادر و چه از شیشه شیر – داخل دهان نوزاد قرار می‌گیرد، او به‌طور خودکار شروع به مکیدن می‌کند. وقتی نوزاد شیر می‌خورد، لب‌هایش روی هاله پستان قرار می‌گیرد. او نوک پستان را بین زبان و سقف دهانش فشار می‌دهد.

هنگام تغذیه با شیشه شیر نیز حرکت مشابهی انجام می‌دهد. مرحله دوم زمانی است که نوزاد زبانش را به نوک پستان می‌برد تا مکیدن را انجام دهد. این فرآیند شبیه دوشیدن سینه است و به آن Expression می‌گویند. در این میان، عمل مکش (Suction) با ایجاد فشار منفی، کمک می‌کند تا سینه در دهان نوزاد باقی بماند و روند تغذیه ادامه پیدا کند.

چگونه رفلکس مکیدن نوزاد را بررسی کنیم؟

برای ارزیابی رفلکس مکیدن می‌توان از پستانک، انگشت تمیز یا نوک پستان مادر استفاده کرد. رفلکس کامل نوزاد باعث بروز رفتارهای زیر می‌شود.

لب‌ها به اطراف پستانک/انگشت/نوک پستان می‌چسبند
زبان به سقف دهان فشار می‌آورد
الگوی مکیدن ریتمیک دارد (تعداد مکیدن‌ها در واحد زمان)
ممکن است چند مکیدن پیاپی (burst) انجام دهد و بین گروه‌های مکیدن وقفه کوتاهی بدهد

اگر نوزاد هنگام مکیدن دچار سرفه، خفگی یا تغییر رنگ صورت شود، باید او را دقیق‌تر بررسی کرد. ابزارهایی هم برای ارزیابی غیرنظری و با دستگاه (مثلاً فشارسنج‌های داخلی) وجود دارند که الگوها را دقیق‌تر ثبت می‌کنند. (UpToDate)

مشکلات شیردهی نوزاد چیست و چگونه می‌توان آن‌ها را برطرف کرد؟

ترکیب همزمان تنفس، بلع و مکیدن می‌تواند برای نوزادان نارس و حتی برخی نوزادان تازه‌متولدشده دشوار باشد زیرا سیستم عصبی و تنفسی هنوز کامل نشده است. به همین دلیل، همه نوزادان در ابتدا به‌طور طبیعی در این کار مهارت ندارند. با این حال، با تمرین و گذر زمان بیشتر نوزادان این مهارت را به‌خوبی یاد می‌گیرند.

راهکارهایی برای رفع مشکل شیردهی:

مکیدن غیرتغذیه‌ای(Non-nutritive sucking; NNS):
مکیدن غیرتغذیه‌ای که به معنای مکیدن بدون دریافت شیر است، معمولاً با پستانک یا انگشت تمیز، یکی از مداخلات پرکاربرد در مراقبت از نوزادان نارس به شمار می‌آید. طبق شواهد علمی در سال ۲۰۲۴، استفاده از NNS باعث شروع سریع‌تر تغذیه دهانی و کاهش زمان بستری نوزاد می‌شود. سازمان بهداشت جهانی نیز در مرور شواهد تأکید کرده است که NNS احتمالاً در کاهش زمان انتقال از تغذیه لوله‌ای به دهانی و نیز کوتاه کردن مدت بستری مؤثر است، هرچند اثر قطعی آن بر افزایش وزن نوزادان هنوز به‌طور کامل اثبات نشده است.(PLOS, WHO, Cochrane) افزون بر این، برخی مطالعات پیشنهاد می‌کنند که ترکیب NNS با تحریک دهانی (oral stimulation) نسبت به استفاده‌ی تنها از NNS، نتایج بهتری در بهبود مهارت‌های تغذیه‌ای نوزادان نارس به همراه دارد.(SAGE journals, ScienceDirect, Cochrane)

مراقبت کانگورویی (Kangaroo care):
مادر با نوزاد تماس پوست به پوست برقرار می‌کند. این روش را مراقبت کانگورویی می‌نامند. این روش به گرم ماندن نوزاد کمک می‌کند و حتی می‌تواند بر افزایش شیر مادر اثر مثبت داشته باشد. البته این روش برای همه نوزادان مناسب نیست، به‌ویژه نوزادانی که مشکلات پزشکی خاص دارند.

بیدار کردن برای تغذیه:
نوزاد خود را هر ۲ تا ۳ ساعت یک‌بار برای تغذیه بیدار کنید. پزشک متخصص اطفال به شما خواهد گفت که چه زمانی دیگر نیاز به بیدار کردن نوزاد برای شیر دادن نیست. نوزادان نارس ممکن است نیاز داشته باشند بیشتر تغذیه کنند و مدت بیشتری شیر بخورند

نوزاد را در وضعیت شیردهی قرار دهید:
حتی هنگام تغذیه با لوله، نوزاد را در وضعیت شیردهی قرار دهید تا ارتباط بهتری با شیرخوردن برقرار کند. می‌توانید پنبه‌های آغشته به شیر مادر را نزدیک او بگذارید تا با بوی شیر شما آشنا شود.

امتحان موقعیت‌های مختلف:
نوزاد خود را در حالت‌های مختلف شیردهی نگه دارید. برخی نوزادان با حالت دوقلو یا Football hold (زیر بغل مادر با تکیه بر بالش) بهتر شیر می‌خورند.

تقویت رفلکس جاری شدن شیر (Let-down reflex):
روی افزایش این رفلکس کار کنید؛ رفلکسی که باعث جاری شدن شیر می‌شود و تغذیه نوزاد را آسان‌تر می‌کند. ماساژ سینه، دوشیدن با دست یا استفاده از کمپرس گرم می‌تواند مفید باشد.

مثبت‌اندیشی:
تلاش کنید به‌ویژه در روزهای ابتدایی دلسرد نشوید. مهم‌ترین نکته این است که با نوزاد خود ارتباط برقرار کنید. با گذشت زمان، او یاد می‌گیرد شیر بیشتری مصرف کند و مدت تغذیه‌اش طولانی‌تر شود.

نوزاد در زمان تولد چه رفلکس‌های دیگری دارد؟

نوزادان چندین رفلکس طبیعی دارند که به آن‌ها کمک می‌کند خود را با زندگی خارج از رحم تطبیق دهند. در نوزادان نارس، رشد برخی رفلکس‌ها ممکن است با تأخیر همراه باشد یا اینکه آن‌ها این رفلکس‌ها را بیشتر از حد معمول حفظ کنند. اگر در مورد رفلکس‌های نوزاد خود نگرانی دارید، بهتر است با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید.

1. رفلکس جست‌وجو (Rooting reflex)

رفلکس جست‌وجو و رفلکس مکیدن معمولاً همراه با هم عمل می‌کنند. وقتی گونه یا گوشه دهان نوزاد لمس شود، او سر خود را به همان سمت می‌چرخاند؛ گویی به دنبال نوک پستان است.
رفلکس جست‌وجو (Rooting) و رفلکس مکیدن به هم مرتبط هستند، اما کارکرد متفاوتی دارند:

رفلکس جست‌وجو (Rooting):
به نوزاد کمک می‌کند تا سینه و نوک پستان را پیدا کند.
رفلکس مکیدن (Sucking):
به نوزاد امکان می‌دهد شیر مادر را برای تغذیه استخراج کند.

چگونه رفلکس جست‌وجو را بررسی کنیم؟

گونه یا اطراف دهان نوزاد را به‌آرامی لمس کنید.
مشاهده کنید که آیا نوزاد برای جست‌وجو، سر خود را به طرفین حرکت می‌دهد یا خیر.
نوزاد از حدود سه هفتگی، با رشد بیشتر، سریع‌تر به لمس صورت واکنش نشان می‌دهد.

این رفلکس معمولاً تا چهار ماهگی به‌طور طبیعی از بین می‌رود.

2. رفلکس مورو (Moro reflex)

رفلکس مورو که با نام رفلکس وحشت‌زدگی (Startle reflex) نیز شناخته می‌شود، معمولاً در واکنش به صداهای بلند یا حرکت ناگهانی رخ می‌دهد؛ به‌ویژه زمانی که نوزاد احساس کند به سمت عقب در حال سقوط است. در این حالت، ممکن است مشاهده کنید که نوزاد دست‌ها و پاهای خود را ناگهان بالا می‌برد و سپس آن‌ها را دوباره جمع می‌کند. این رفلکس گاهی با گریه همراه است و می‌تواند بر خواب نوزاد تأثیر بگذارد و باعث بیدار شدن او شود. قنداق کردن نوزاد در برخی موارد می‌تواند به کاهش بروز رفلکس مورو در هنگام خواب کمک کند.

چگونه رفلکس مورو را بررسی کنیم؟
واکنش نوزاد را هنگام مواجهه با صداهای بلند، مانند پارس کردن سگ، زیر نظر بگیرید. اگر نوزاد دست‌ها و پاهای خود را ناگهان باز کرد و سپس دوباره جمع نمود، این نشانه وجود رفلکس مورو است. این رفلکس معمولاً تا ۶-۵ ماهگی به‌طور طبیعی از بین می‌رود.

3. رفلکس تونیک گردنی (Tonic neck reflex)

رفلکس تونیک گردنی نامتقارن که با نام رفلکس شمشیربازی (Fencing reflex) نیز شناخته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که سر نوزاد به یک سمت چرخانده شود. وقتی سر نوزاد به سمت چپ می‌چرخد، دست چپش کشیده می‌شود و دست راستش در آرنج خم می‌شود.

چگونه رفلکس تونیک گردنی را بررسی کنیم؟

به‌آرامی سر نوزاد را به یک سمت بچرخانید.
حرکت بازوهای او را مشاهده کنید.

این رفلکس معمولاً تا ۷-۶ ماهگی به‌طور طبیعی از بین می‌رود.

4. رفلکس گرفتن (Grasp reflex)

نوزاد اشیای کوچک، مانند اسباب‌بازی، را زمانی که در کف دستش قرار می‌دهید، به‌طور خودکار می‌گیرد. این رفلکس در رحم مادر و معمولاً از حدود ۲۵ هفتگی بارداری آغاز می‌شود.

چگونه رفلکس گرفتن را بررسی کنیم؟

کف دست نوزاد را به‌طور محکم اما ملایم لمس یا نوازش کنید.
نوزاد باید انگشت شما را بگیرد.
نوزاد می‌تواند با قدرت زیادی انگشت یا شیء را در دست خود بگیرد.

معمولاً این رفلکس تا ۶-۵ ماهگی باقی می‌ماند.

5. رفلکس بابینسکی (Babinski reflex)

رفلکس بابینسکی زمانی رخ می‌دهد که کف پای نوزاد به‌طور محکم تحریک یا نوازش شود. در این حالت، شست پا به سمت بالای پا خم می‌شود و سایر انگشتان پا به سمت بیرون باز می‌شوند.

چگونه رفلکس بابینسکی را بررسی کنیم؟

کف پای نوزاد را محکم نوازش کنید.
مشاهده کنید که آیا انگشتان پا باز می‌شوند یا خیر.

این رفلکس معمولاً تا حدود ۲ سالگی کودک به‌طور طبیعی از بین می‌رود.

6. رفلکس گام برداشتن (Step reflex)

رفلکس گام برداشتن نوزاد یا همان رفلکس رقص(Dance reflex)، باعث می‌شود نوزاد خیلی زود پس از تولد حالت راه رفتن را تقلید کند (با حمایت کامل والدین).

چگونه رفلکس گام برداشتن را بررسی کنیم؟

نوزاد را در حالت عمودی نگه دارید، به‌طوری که بدن و سر او کاملاً توسط شما حمایت شود.
پاهای نوزاد را روی یک سطح صاف و محکم قرار دهید.
در حالی که همچنان بدن او را نگه داشته‌اید، گام برداشتن نوزاد را مشاهده کنید.

این رفلکس معمولاً تا حدود ۲ ماهگی به‌طور طبیعی از بین می‌رود.

جدول رفلکس های نوزادی

هر نوزاد با چند رفلکس مهم به دنیا می‌آید که هر کدام در زمان خاصی ظاهر و ناپدید می‌شوند. در جدول زیر رفلکس های نوزادی، زمان ظهور و زمان تقریبی ناپدید شدن این رفلکس های آورده شده است:

نوع رفلکس	زمان‌‌ ظهور	زمان ناپدید‌شدن
مکیدن(Sucking)	تا هفته ۳۶ بارداری؛ در بیشتر نوزادان تازه متولد شده دیده می‌شود، اما ممکن است در نوزادان نارس با تأخیر بروز کند.	حدود ۴ ماهگی
جست‌وجو(rooting)	در بیشتر نوزادان تازه متولد شده دیده می‌شود، اما ممکن است در نوزادان نارس با تأخیر بروز کند.	حدود ۴ ماهگی
مورو(moro)	در بیشتر نوزادان رسیده و نارس دیده می‌شود.	تا ۵-۶ ماهگی
تونیک-گردنی(tonic neck)	در بیشتر نوزادان رسیده و نارس دیده می‌شود.	تا ۶-۷ ماهگی
گرفتن(grasp)	تا هفته ۲۶ بارداری؛ در بیشتر نوزادان رسیده و نارس دیده می‌شود.	تا ۵-۶ ماهگی
بابینسکی(babinski)	در بیشتر نوزادان رسیده و نارس دیده می‌شود.	حدود ۲ سالگی
گام برداشتن(step)	در بیشتر نوزادان رسیده و نارس دیده می‌شود.	حدود ۲ ماهگی

رفلکس های نوزادی؛ زبان خاموش بدن

اگرچه نوزادان با دفترچه راهنما به دنیا نمی‌آیند، اما مجموعه‌ای از رفلکس‌های طبیعی دارند که برای بقا در هفته‌ها و ماه‌های اولیه زندگی طراحی شده‌اند.

در این میان، رفلکس مکیدن نوزاد نقشی مهمی در تضمین دریافت غذای کافی و رشد سالم نوزاد ایفا می‌کند. با این حال، همه نوزادان بلافاصله توانایی هماهنگی بین مکیدن، بلع و تنفس را به دست نمی‌آورند.

اگر در زمینه شیردهی یا تغذیه نوزاد خود با مشکلی روبه‌رو هستید، بهتر است با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید. با کمی صبر، تمرین و حمایت، شما و نوزادتان خیلی زود به هماهنگی لازم دست پیدا خواهید کرد.

پاب نرس، دانش و سلامتی برای همه

رفلکس مکیدن نوزاد چیست و چه زمانی شکل می‌گیرد؟

رفلکس مکیدن یکی از مهم‌ترین رفلکس‌های نوزاد است که از هفته ۳۲ بارداری آغاز شده و تا هفته ۳۶ تکامل می‌یابد. این رفلکس باعث می‌شود نوزاد بتواند بدون آموزش شیر مادر یا شیشه را بمکد.

چرا رفلکس مکیدن در نوزادان نارس ضعیف است؟

نوزادان نارس ممکن است توانایی مکیدن و بلع کامل را نداشته باشند و نیاز به تغذیه لوله‌ای یا تمرین‌های مکیدن غیرتغذیه‌ای داشته باشند تا مهارت‌شان بهبود یابد.

چگونه می‌توان رفلکس مکیدن نوزاد را تقویت کرد؟

تمرین مکیدن غیرتغذیه‌ای با پستانک یا انگشت تمیز، مراقبت کانگورویی، بیدار کردن برای تغذیه و امتحان موقعیت‌های مختلف شیردهی می‌توانند به تقویت رفلکس مکیدن کمک کنند.

چه رفلکس‌های دیگری در نوزاد تازه‌متولد شده وجود دارد؟

نوزادان دارای رفلکس‌های جست‌وجو، مورو، تونیک گردنی، گرفتن، بابینسکی و گام برداشتن هستند که هر کدام در زمان مشخصی ظاهر و ناپدید می‌شوند و به رشد حرکتی و بقا کمک می‌کنند.

چگونه مشکلات شیردهی نوزاد را برطرف کنیم؟

استفاده از تمرین مکیدن غیرتغذیه‌ای، رعایت وضعیت صحیح شیردهی، تحریک رفلکس جاری شدن شیر و صبر و مثبت‌اندیشی به والدین کمک می‌کند تا مشکلات شیردهی حل شود.